Van de paus tot Willy Naessens en van Samson tot Kabouter Lui. Waarom rouwen We als bekende mensen sterven?

1100.000 mensen willen vandaag Paus Franciscus nog één keer groeten. 1.500 mensen namen afscheid van Willy Naessens. Trouwe Samson-fans van het eerste uur trokken massaal naar de uitvaart van Danny Verbiest, de man achter Samson. En ook voor Chris Cauwenberghs, de laatste tijd beter bekend als Kabouter Lui, is de sympathie na zijn dood groot. Heel uiteenlopende figuren, heel verschillende levens. En toch voelen velen onder ons hetzelfde: een onverwachte brok in de keel. Een leegte die moeilijk te plaatsen is.

In deze blog duiken we in het waarom, in de wetenschap van verdriet, empathie en verbondenheid. We leggen uit wat parasociale relaties, spiegelneuronen en het mere-exposure effect zijn, en waarom die ons soms tot tranen toe raken bij het overlijden van een bekende persoonlijkheid. Verwacht geen droge analyse, maar een warme, wetenswaardige kijk op iets dat diep menselijk is: het vermogen om geraakt te worden.

Verdriet om publieke figuren: nep of echt?

“Je kende hem toch niet?”

Die vraag komt wel vaker als iemand rouwt om een beroemde persoon. Een muzikant, een schrijver, een paus, een prinses. En toch voelt het gemis écht. Het antwoord is simpel: je hóéfde hem niet persoonlijk te kennen. Want jouw band met die persoon speelde zich niet af in de realiteit van dagelijks contact, maar in de realiteit van jouw binnenwereld. En die wereld doet ertoe.

Wat zijn parasociale relaties?

Een parasociale relatie is een eenzijdige band die we opbouwen met iemand die we regelmatig zien, horen of volgen, meestal via media. Denk aan een acteur, zanger, talkshowhost, influencer – of de paus. Onze hersenen zijn niet goed in het onderscheiden van echt contact en virtuele nabijheid. Wie we vaak zien of horen, wordt ‘bekend’, vertrouwd. Er ontstaat herkenning, en zelfs affectie.

Dit psychologisch fenomeen werd voor het eerst beschreven door Donald Horton en Richard Wohl in 1956. Vandaag is het meer dan ooit relevant. Dankzij tv, internet en sociale media leven publieke figuren bijna letterlijk in onze huiskamer. En dus ook… in ons hart.

Het mere-exposure effect: hoe herhaling vertrouwen wekt

De term mere-exposure effect komt uit de cognitieve psychologie en verwijst naar het idee dat we iets of iemand aantrekkelijker gaan vinden, simpelweg omdat we er vaker mee in contact komen. Elke keer dat je iemand op tv zag, in een interview hoorde of zijn woorden las, werkte dit effect op de achtergrond. De herhaling creëerde een gevoel van nabijheid – zelfs als die persoon mijlenver van jouw eigen leven stond.

Spiegelneuronen: het geheim van onze empathie

Een andere verklaring voor het verdriet dat je voelt bij het verlies van een beroemd persoon zit in je brein. Letterlijk. Spiegelneuronen zijn speciale cellen in onze hersenen die geactiveerd worden als we anderen iets zien doen of voelen. Zie je iemand huilen? Dan lichten diezelfde hersengebieden bij jou op alsof jij zelf verdrietig bent. Bij verlies van een publieke figuur werkt dat net zo. Je ziet de rouw van anderen. Je voelt hun emoties. En via je spiegelneuronen wordt die rouw ook de jouwe.

Symbolisch verlies: we verliezen meer dan een mens

Soms treuren we niet enkel om de persoon zelf, maar om wat hij of zij symboliseerde. De paus vertegenwoordigt bijvoorbeeld meer dan één mens – hij staat symbool voor geloof, zingeving, moraal, geschiedenis. Als zo’n figuur sterft, voelt het alsof een stuk van je eigen levensverhaal wordt afgesloten. Wat je verloor, was niet alleen iemand anders… maar ook een stukje van jezelf.

Waarom doet ons brein dit eigenlijk?

We zouden kunnen denken: “Zou het niet eenvoudiger zijn als we dit allemaal niét voelden?” Maar de natuur dacht daar anders over. Onze soort heeft overleefd dankzij verbondenheid. Empathie en groepsgevoel waren in de oertijd levensnoodzakelijk. Wie zich hechtte aan anderen, hoorde erbij. Wie emotioneel minder sterk was, bleef alleen achter. Niet zo handig in een wereld vol roofdieren en kou.

Verdriet is dus geen fout in het systeem. Het is het systeem. Het zegt: “Deze band had waarde.” Zelfs als die zich alleen in jouw hoofd en hart heeft afgespeeld.

Verdriet als bevestiging van je mens-zijn

Voel je je gek omdat je een traan laat om iemand die je nooit ontmoette? Denk dan hieraan: Je rouwt omdat je hart werkt zoals het hoort. Omdat je gemaakt bent om geraakt te worden. Omdat liefde en verlies geen paspoort of postcode nodig hebben.

We zijn allemaal verbonden. Door verhalen. Door beelden. Door hoop. En door het feit dat we allemaal ooit afscheid zullen moeten nemen – van iemand die we liefhebben, of van het leven zelf.

Jij voelde het ook, hè?

Dat kleine steekje, die onverwachte brok in je keel, de ontroering om een schermgezicht. En het feit dat je iets voelde, zegt alles over jou. Niet dat je zwak bent. Maar dat je leeft. Vol, intens, en verbonden.

Meer weten?

Kom brainstormen over rouw tijdens De Dood Leeft! in het Augustijnenklooster Thagaste in Gent, op 10 en 11 mei. Team Goodbye en een heleboel sympathieke andere deskundigen in verlies, verdriet en rouw gaan er graag met jou in gesprek en vertellen je hoe je troost kan vinden.

Bronnen en verder lezen:

• Horton, D., & Wohl, R. R. (1956). Mass communication and para-social interaction. Psychiatry, 19(3), 215–229.
• Zajonc, R. B. (1968). Attitudinal effects of mere exposure. Journal of Personality and Social Psychology, 9(2), 1–27.
• Rizzolatti, G., & Sinigaglia, C. (2008). Mirrors in the brain. Oxford University Press.
• Cohen, J. (2004). Parasocial break-up from favorite television characters: The role of attachment styles and relationship intensity. Journal of Social and Personal Relationships, 21(2), 187–202.