eigen keuze of algemene evolutie ?

Gisteren sprak ik met Chrissy. Twee weken terug werd zij plots geconfronteerd met één van de lastigste beslissingen na het verlies van een dierbare: wat te doen met het lichaam van haar vader, die onverwachts overleed zonder ooit zijn wensen kenbaar te maken.

De keuze tussen begraven en cremeren lijkt misschien eenvoudig, maar het omvat veel meer dan alleen praktische overwegingen. In België zijn de voorkeuren en mogelijkheden in de afgelopen jaren aanzienlijk veranderd. Team Goodbye onderzocht deze evolutie en de impact van de opkomst van natuurbegraafplaatsen als ecologisch alternatief.

Crematie is in opmars: cijfers en evolutie

In België heeft crematie de afgelopen jaren een indrukwekkende stijging gekend. In de laatste 20 jaar is het aantal crematies in België zowat verdubbeld en de stijging neemt enorme proporties aan. Waar in 2019 nog ongeveer 62% van de mensen voor crematie koos, steeg dit percentage in 2020 naar maar liefst 74%. Deze stijging is deels te verklaren door de COVID-19-pandemie, die de praktische aspecten van uitvaarten beïnvloedde, maar ook door diepere maatschappelijke trends:

1. Veranderende opvattingen over begraven

Er is een verschuiving in de opvattingen over de noodzaak van een fysieke grafplaats. Steeds meer mensen beschouwen de traditionele grafsteen als minder essentieel voor het herinneren van een overledene. Deze verandering is deels te danken aan een breder maatschappelijk aanvaarde visie op leven en dood, waarbij individualiteit en flexibiliteit worden gewaardeerd boven traditionele rituelen.

2. Kostenbewustzijn

Financiële overwegingen spelen een belangrijke rol in de keuze, vooral in een tijd waarin kostenbewustzijn en budgetbeheer cruciaal zijn. De stijgende kosten van traditionele begrafenissen hebben veel mensen ertoe aangezet om alternatieven zoals crematie te overwegen. Crematie is immers vaak goedkoper, vooral wanneer geen plek op de begraafplaats en geen grafzerk wordt voorzien.

3. Milieuoverwegingen

Er is een groeiende bezorgdheid over de ecologische impact van uitvaarten. Veel mensen kiezen voor crematie omdat het vaak als beter voor het milieu wordt gezien dan traditionele begrafenissen. Crematie gebruikt geen grafstenen of niet-afbreekbare materialen, en heeft daardoor minder impact op de aarde.

4. Religieuze en culturele veranderingen

Religieuze en culturele opvattingen over uitvaarten zijn veranderd. In de Rooms-Katholieke kerk werd crematie vroeger niet geaccepteerd. Nu is ook daar veel meer tolerantie en ruimte voor variatie in rituelen. Dit weerspiegelt een bredere acceptatie van persoonlijke keuzes en diversiteit in hoe mensen hun leven en dood vieren.

Anderzijds is het zo dat crematie binnen de moslimcultuur nog steeds niet is toegestaan. De meeste moslims die in Vlaanderen overlijden, worden momenteel gerepatrieerd naar hun thuisland. Vooral moslims van de eerste generatie wensen een laatste rustplaats in hun geboortegrond, in de nabijheid van hun familie. Toch merken we dat steeds meer islamieten een plaatsje vinden op een begraafplaats bij ons. Dat is een relatief nieuw gegeven.

5. Individualisering en personaliseerbaarheid

Er is een trend naar meer gepersonaliseerde en unieke uitvaarten. Crematie biedt meer mogelijkheden om de overledene op een manier te herdenken die bij hen past, zoals het bewaren van de as op een bijzondere locatie of het verstrooien ervan op een betekenisvolle plek. Dit sluit aan bij een bredere maatschappelijke trend van personalisatie en zelfexpressie.

Het traditionele begraven op de begraafplaats lijkt dus voorlopig te hebben afgedaan. Veranderende opvattingen verklaren de verschuiving naar crematie als meest populaire keuze, als “De Nieuwe Norm” waarbij praktische, financiële, ecologische en persoonlijke factoren allemaal een rol spelen. Maar telkens er een nieuwe norm ontstaat, worden andere opties vaak aantrekkelijker.

Milieuvriendelijke begraafopties: urnenbossen en natuurbegraafplaatsen

Tijdens haar zoektocht naar de beste manier om haar vader te eren, ontdekt Chrissy een derde optie: natuurbegraven. Dat kan in Vlaanderen momenteel op een natuurbegraafplaats of in een urnenbos.

1. Het urnenbos

Een urnenbos is een bijzondere plek waar de as van overledenen in biologisch afbreekbare urnen wordt bijgezet in de natuur. In plaats van een grafsteen of monument, markeert de natuur zelf de rustplaats, bijvoorbeeld met een boom of struik. Voor mensen die houden van eenvoud en de natuur, biedt een urnenbos een sereen en milieuvriendelijk alternatief voor traditionele begrafenissen.

De voordelen

* Het meest voor de hand liggende voordeel van een urnenbos is de milieuvriendelijkheid. Omdat de urn volledig afbreekbaar is, vervuilt ze de natuur niet en heeft ze een veel kleinere ecologische voetafdruk. De gedachte dat de overledene opgaat in de natuur, zorgt vaak voor een troostend gevoel. Het landschap verandert mee met de seizoenen, waardoor de plek een levend monument wordt, vol symboliek.

* Daarnaast is er voor de nabestaanden minder onderhoud. Er is geen grafsteen die moeten worden schoongemaakt of onderhouden. Ook hoeven er geen bloemen te worden geplaatst, omdat de natuur al voor een vredige en mooie omgeving zorgt. Voor wie graag een tastbare plek heeft om te rouwen, kan het urnenbos een mooie balans bieden tussen natuur en herdenking. Het bevordert daarnaast vaak het behoud van natuurgebieden, omdat veel urnenbossen bijdragen aan natuurbescherming.

De nadelen

* Het ontbreken van een traditionele grafsteen kan voor sommigen een gemis zijn. Zonder grafmarkering en met beperkingen op persoonlijke herdenkingsitems zoals bloemen of kaarsen in sommige urnenbossen, kan het rouwproces voor nabestaanden moeilijker zijn.

* Bovendien zijn urnenbossen in Vlaanderen nog niet overal even toegankelijk. Dit betekent dat je soms verder moet reizen om een urnenbos te bezoeken. Daarnaast verandert de natuur constant, wat betekent dat nabestaanden minder controle hebben over hoe de omgeving er in de toekomst uitziet.

2. De natuurbegraafplaats

Op een natuurbegraafplaats wordt het lichaam zonder balseming en in een biologisch afbreekbare kist of wade begraven. Dit proces zorgt ervoor dat het lichaam op een natuurlijke manier terugkeert naar de aarde, zonder dat schadelijke stoffen of niet-afbreekbare materialen worden gebruikt. De setting van een natuurbegraafplaats is vaak een mooi natuurgebied, zoals een bos of veld, zonder grafstenen of traditionele monumenten. Dit zorgt ervoor dat het landschap onaangetast blijft, terwijl nabestaanden de rust van de natuur kunnen opzoeken om hun dierbaren te herdenken.

De voordelen

* Ecologische Voetafdruk: Natuurbegraafplaatsen hebben een veel kleinere ecologische voetafdruk dan traditionele begrafenissen en crematies. Er worden geen chemicaliën gebruikt en de materialen zijn volledig afbreekbaar.

*Prachtige locaties: Vaak zijn natuurbegraafplaatsen gelegen in serene, natuurlijke omgevingen die een rustgevende plek bieden voor rouw en herinnering. De natuurlijke setting kan een gevoel van harmonie en rust brengen.

De nadelen

* Beschikbaarheid: Momenteel kan je voor een natuurbegraving enkel terecht op de natuurbegraafplaats in Drongen, waar maar plaats is voor 600 graven. Vooraf een plekje reserveren is niet mogelijk.

* Ook hier is er geen traditionele herdenkingsplek: Voor sommige families kan het ontbreken van een traditionele grafsteen of marker vreemd aanvoelen. De afwezigheid van een fysieke marker kan ook invloed hebben op de manier waarop mensen rouwen en herinneringen koesteren.

Chrissy’s zoektocht

Chrissy’s situatie biedt een concreet voorbeeld van hoe persoonlijke waarden, kostenoverwegingen en milieubewustzijn de beslissing kunnen beïnvloeden.

Uit ecologische motieven overwoog Chrissy om het lichaam van haar vader ten ruste te leggen op een natuurbegraafplaats, maar als rasechte West-Vlaamse vond ze Drongen te ver om af en toe op bezoek te kunnen gaan. De rit heen en terug zou ook niet echt bijdragen aan het milieu, redeneert ze. Traditioneel begraven vindt ze niet meer van deze tijd en bovendien bijzonder duur.

Daarom koos ze uiteindelijk voor crematie. Ze heeft er even over nagedacht om de as van haar papa te begraven in het urnenbos van Oekene, maar kon zich uiteindelijk niet verzoenen met de idee dat hij daar ergens anoniem onder een struik zou liggen.

Eigenlijk wilde ze papa dichtbij houden, in een mooie urne bij haar thuis, maar na lange gesprekken met familieleden besloot ze dat de as van haar vader zou worden bijgezet in een columbarium op de begraafplaats. Zo heeft de hele familie een fysieke plek om haar vader te gedenken. Die keuze biedt een balans tussen traditie en moderniteit.

Chrissy laat binnenkort haar eigen begrafeniswensen vastleggen, want zij wil niet dat haar geliefde dezelfde keuzestress moeten ondervinden die zij doormaakte. Zij wil dat haar kinderen later haar as op zee uitstrooien, omdat dat voor haar het paradijs op aarde is.